کد مطلب:20383 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چه كار كنيم تا خودسازي كامل انجام دهيم؟

يكي از مشكلترين كارها تهذيب نفس و خود سازي است. به تغبير قرآن: راه فلاح و رستگاري هميناست. قد افلح من تزكّي([7])؛ هر كس خود را تزكيه كرد، رستگار شد و قد أفلح من زكّاها و قد خاب من دسّاها([8])؛همانا رستگار شد كسي كه خود را تزكيه و زيان كرد كسي كه فريب نفس خود را خورد.

عالمان علم اخلاق ميگويند: براي خودسازي ابتدا بايد رذائل اخلاقي و اخلاق بد را از خود دور كرد، سپسدرخت پاكي نشاند. بديهي است با وجود صفاتي مانند حسد وكبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوت راني،دسترسي به صفات پسنديده و انجام اعمال خير بسيار مشكل خواهد بود.

اخلاق بد در وجود انسان به منزله بيماريي است كه مفاسدي به دنبال دارد.

مرحوم نراقي ميگويد: زنهار اي جان برادر! تا حديث بيماري روح را سهل نگيري و معالجه آن را بازيچهنشماري و مفاسد اخلاق را اندك نداني...و مسامحه در معالجه آنها آدمي را به هلاكت دائم و شقاوت ابديميرساندع و صحت روح و اتصاف آن به محاسن اخلاق باعث زندگاني ابدي و حيات حقيقي ميشود و بعد از آنكه ساحت نفس از اخلاق ناپسند پاك و آراسته گردد، مستعد قبول فيضهاي الهي ميگردد([9]). در روايت آمدهاست كه پيامبر(ص) فرمود: لا تدخل الملائكه بيتاً فيه كلب؛([10])ملائكه داخل خانهاي كه در آن سگ باشدنميشوند. پس هر گاه خانه مملوّ از صفات رذيله كه سگان درنده هستند باشد، چگونه ملائكه در آن داخلشوند؟!

نكته ديگري كه در خودسازي لازم است، محاسبه اعمال و كردار خود است. هر كسي كه در اين راه قدمبرميدارد، بايد در اعمال و رفتار خود دقت كند و مراقب آنها باشد و اگر دچار گناهي شد، توبه كند. در روايتآمده است: حاسبوا أعمالكم قبل أن تحاسبوا؛([11]) به اعمالتان رسيدگي كنيد، قبل از اين كه در روز قيامت بهآنرسيدگي شود.

نكته سوم: عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسنديده، گر چه بر نفس انساني شايد مشكل باشد، وليچارهاي از آن نيست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نياز باخدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، كمك و دلسوزي نسبت به مستضعفان و بينوايات احترام به بزرگان، امر بهمعروف و نهي از منكر.

تصميم و اراده بر ترك عادات زشت و كارهايي كه گناه است، از صفات نيك است. اين صفت نتيجه بزرگي وشجاعت نفس است. كسي كه بتواند تصميم بر ترك گناه بگيرد، ميتوان او را مجاهد در راه خدا دانست. تهذيباخلاق جهادي است كه مشكلتر از جنگيدن با كفّار است. فرمود: أشجع الناس من غلب هواه؛([12]) شجاعترين وقدرتمندترين مردم كسي است كه بر هواهاي نفسانياش غالب آيد.

[7]. اعلي (87) آيه 14.

[8]. الشمس (91) آيه 9.

[9]. معراج الساده، ص 13.

[10]. بحارالانوار، ج 62، ص 54.

[11]. بحارالانوار، ج 7، ص 126.

[12]. همان، ج 67، ص 76.